V - GREVAT E MINATORËVE NË ZGAFELLËN E “TREPÇËS” NË SHURT TË VITIT 1989

Forma më e ashpër e protestës, e shprehur me refuzimin e minatorëve për të dalë nga miniera, është një formë e rrallë, pothuaj fare pak e njohur në botë. Ka të dhëna dhe shembuj kur minatorët kanë refuzuar të dalin nga galeritë (zgafellet) e tyre. Por më së gjati tri ditë. Një formë e tilli e protestës dhe e kërkesës së minatorëve është e njohur në Angli në shekullin e kaluar dhe fare vonë në Poloni.
Më 1981, në minierën Vujek, afër Katovicës në Poloni, u bë një grevë në nëntokën e minierave, e cila zgjati 2 ditë. Një grevë e ngjashme ndodhi në kohën e trazirave të punëtorëve përsëri në vitin 1981 në Poloni në minierën e Dabrova-Gurniçës. Kjo grevë zgjati tri ditë. Në rastin e parë, pas grevës, pati 8 të vdekur, por si pasojë e përleshjeve mbi tokë.
Minatorët, sipas konventave ndërkombëtare, paraqesin pjesën specifike të klasës punëtore dhe të drejtat e tyre janë të mbrojtura me disa konventa. Themelet e bashkëpunimit të organizuar ndërkombëtar dhe të solidaritetit të minatorëve të botës u vunë në vitin 1958 në Kongresin Botëror të Minatorëve (WMC) në kryeqytetin e Polonisë në Varshavë. Mënyra e bashkëpunimit dhe solidarizimit të minierave midis tyre është përcaktuar me Manifestin e Federatës Ndërkombëtare të Minatorëve (MIF), të formuar më 1980 me seli në Londër. Kjo organizatë ka më se 1,5 milionë anëtarë nga 40 vende të botës.
Në bazë të këtij Manifesti, në rast të grevave me përmasa të mëdha dhe nëse minatorët qëndrojnë në minierë më tepër se tri ditë, atëherë minatorët e vendeve anëtare të Federatës Ndërkombëtare solidarizohen me heshtje dhe me ndërprerje të kohëpaskohshme të punës. Këtë marrëveshje e kanë miratuar edhe Federata Ndërkombëtare e Minatorëve (IFCM) me seli në Bruksel, Federata e Minatorëve dhe e Metalurgëve të Bashkësisë Evropiane me seli në Luksemburg dhe Federata Arabe e Punëtorëve të Industrisë së Naftës, të Minierave dhe të Kimisë me seli në Kajro.
Mirëpo, edhe pse grevat e minatorëve "Trepça" të Stari-Tërgut e të minierave të tjera të Kosovës zgjatën tetë ditë e tetë net, ishin me përmasa të mëdha dhe deri atëherë grevat më të gjata në botë, nuk patën përkrahjen e minatorëve të minierave të botës, ngase u minimizuan dhe u bllokuan nga sindikatat e atëhershme aktuale të cilat ishin në funksion të regjimit të Serbisë dhe të ish Jugosllavisë. Megjithaatë, e vërteta për grevat e minatorëve të "Trepçës" e të minierave të Kosovës, depërtoi në botë, e solidarizimi me minatorët e "Trepçës" dhe pjesëmarrja masive e punëtorëve, e të studentëve, e nxënësve, e rinisë dhe pothuaj e mbarë popullit shqiptar të Kosovës në ngjarjet që do të pasojnë, e internacionalizoi çështjen e Kosovës dhe të shqiptarëve në ish-Jugosllavi në përmasa kombëtare e ndërkombëtare.
Por ne t’u kthehemi grevave të minatorëve tanë.
Kërkesat e paralajmëruara në marshet protestuese të minatorëve të "Trepçës" të Stari-Tërgut e në tubimet e minatorëve e të punëtorëve që iu bashkuan minatorëve të Trepçës në nëntor të vitit 1988 nuk u përfillën nga organet e organizatat kompetente. Përkundrazi, u vlerësuan si të papranueshme dhe armiqësore. Me këto kualifikime, të imponuara nga Serbia, u krijuan kushtet që policia t’i ketë duart e lira për arrestime e procese të montuara politike dhe për shqiptimin e dënimeve drastike.
Diferencimet dhe spastrimet ideo-politike, arrestimet e dënimet me burg të rëndë, që dikur ishin si të "rezervuara" për kuadrot e arsimit, të kulturës, të mjeteve të informimit e të institucioneve shtetërore me rëndësi kombëtare, tani kaluan edhe në sferën e ekonomisë së Kosovës. Kështu filloi procesi i egër kundër kuadrove-ekspertëve dhe punëtorëve të ndërmarrjeve ekonomike.
Sulmi ndaj punëtorëve dhe kuadrove në ekonomi ishte ndërhyrja më e vrazhdë ngase në këtë mënyrë atakohej dhe dobësohej drejtpërdrejt baza materiale e me këtë edhe pavarësia politike e Kosovës. Këtë masë e vërejtën më së miri minatorët dhe vendosën ta vazhdojnë rezistencën e tyre. Minatorëve tash nuk u kishte mbetur rrugë tjetër pos të hidheshin në grevë të përgjithshme. Dhe, të hënën, më 20 gusht të viti 1989, filluan grevat e minatorëve të "Trepçës" të Stari-Tërgut. Atë ditë, rreth orës 13, grevat i filluan së pari minatorët e turnit "D", të cilit iu bashkuan minatorët e turnit "A" e më vonë edhe minatorët e turneve "B" e "C" si edhe punëtorët e nënpunësite shërbimeve jashtë zgafelles.
Grevën e filluan 441 minatorë të ndërrimit të parë , 315 të ndërrimit të dytë dhe 140 minatorë të ndërrimit të tretë. Këto ishin grevat e para të minatorëve me motive politike ngase gjendja në Kosovë ishte e rëndë dhe politikisht e padurueshme.
Në momentin e fillimit të grevës ishim- Azizi në një bisedë pune në Fabrikën e Municionit në Skenderaj, e Burhani me një detyrë zyrtare në Prishtinë. Kështu që ne, në atë çast, nuk dinim se kushte filluar greva, dhe pse njëri nga ne (Aziz Abrashi) ishte kryetar i Këshillit Punëdrejtues të kombinatit "Trepça" , e tjetri (Burhan Kavaja) drejtor i ndërmarrjes së minierës në flotacion "Trepça" në Stari – Tërg, ku edhe kishte filluar greva.
Informatat e para për fillimin e grevës nga drejtori teknik i minierës "Trepça" të Stari – Tërgut – inxhinieri Ibush Jonuzi.
U nisëm menjëherë dhe – me të arritur në Stari – Tërg, u takuam me subjektet përgjegjëse të Organizatës Punuese, të Kombinatit të Komunës dhe u informuam më hollësisht për rrjedhat e grevës, vendin e numrin e grevistëve si dhe për përpjekjet që ishin bërë nga aktivistët shoqërorë e politikë për daljen e minatorëve nga miniera dhe për zhvillimin e bisedave në objektet e jashtme të Minierës.
Megjithëse grevat kishin filluar me ndërrimin e par, bisedat për kujdestari ishin mbajtur rreth orës 20 në punëtorinë e axhustatorëve në horizontin e tetë. Në këtë punëtori ishin tubuar "delegatët" e zgjedhur nga minatorët dhe me një bisedë të
"zëshme" ishin zgjedhur kujdestarët e horizonteve.
Për horizontin e nëntë ishin zgjedhur:Jetish Bajrami, Asllan Salihu. Zenel Hamiti dhe i ndjeri Mujë Idrizi, i cili sapo pat dalë nga spitali dhe u qe bashkuar shokëve. Në horizontin kishin mbetur: Avdi Uka, Mursel Haziri, Sefedin Istrefi. Me këtë rast u vendos gjithashtu që Veli Osmani nga horizonti 610 të zbresë në horizontin e tetë.